Jan Sebastian Bach

Jan Sebastian Bach urodził się 21 marca 1685 roku w niemieckim mieście Eisenach. Jego ojciec Johann Ambrosius Bach był skrzypkiem i muzykiem miejskim w Eisenach. Jan Sebastian Bach uczęszczał w latach 1692-1695 do szkoły łacińskiej przy kościele św. Jerzego (200 lat wcześniej w tej szkole uczył się Marcin Luter). Jego ojciec uczył go gry na skrzypcach i klawesynie, a jego stryj – Johann Christoph, który był organistą w Georgenkirche w Eisenach, udzielał mu lekcji gry na organach. Jan Sebastian był bardzo zdolny i w krótkim czasie opanował sztukę gry na tych instrumentach.

Ohrdruf

Po ich śmierci przeprowadził się z rodzinnego Eisenach do starszego brata, do miejscowości Ohrdruf. Dzięki niemu nasz Johann Sebastian poznał podstawy gry na klawesynie i organach.

Młody chłopak zachwycony był muzyką ówczesnych twórców, których dwa nazwiska warto zapamiętać: Johann Pachelbel i Dietrich Buxtehude. Najstarszy brat posiadał zbiory ich nut, nie pozwalał jednak Sebastianowi ich grać. Zdeterminowany nastolatek systematycznie wykradał bratu drogocenny zbiór, po czym przepisywał go nocami, podobno jedynie przy świetle księżyca. Po sześciu miesiącach wreszcie miał własne kopie utworów! Cóż z tego, skoro brat szybko zorientował się, co zrobił Sebastian i skonfiskował nie tylko oryginały, ale i żmudnie przepisane kopie.

Arnstadt

Johann Sebastian Bach czterokrotnie pieszo przemierzył ponad 300 kilometrów. Pierwsza z czterech imponujących pieszych wypraw Bacha miała miejsce w 1700 roku, gdy Bach miał 15 lat. Bach przeszedł pieszo z Ohrdruf do Lüneburga. Chciał uczyć się u wybitnego organisty, Georga Böhma. W Lüneburgu po dwóch latach ukończył szkołę przy kościele św. Michała, po czym wyruszył w drogę powrotną. Tym razem dotarł do Weimaru, gdzie zatrudnił się jako lokaj i skrzypek na dworze księcia Johanna Ernsta. Po pół roku lokajowania dostał posadę organisty w Arnstadt. Miejsce to jest o tyle istotne, że to właśnie tam powstał jego najbardziej znany utwór, Toccata i Fuga d-moll (BWV 565). Pamiętajcie, że nie miał wtedy jeszcze skończonych 18 lat.

Ciepła posadka zaczęła go nudzić po kolejnych 3 latach. W 1705, czyli w wieku 20 lat – wyruszył pieszo z Arnstadt do Lubeki (kolejne 380 km), żeby studiować u Dietricha Buxtehudego, którego nuty wykradał bratu i przepisywał nocami.

Buxtehude był tak zachwycony grą Bacha, że aż zaproponował mu swoją posadę oraz … rękę własnej córki! Bach jednak odmówił, ponieważ Anna Margareta Buxtehude była od niego 10 lat starsza i najprawdopodobniej nie grzeszyła urodą 🙂 przed Bachem przyjęcia tej posady odmówili już Georg Friedrich Haendel i Johannes Mattheson.

Mühlhausen

Mimo że Bach nie chciał zostać zięciem Buxtehudego, Johann nadal był nim zafascynowany jako muzykiem. Z tego powodu przedłużył sobie urlop o cztery miesiące nie pytając szefa w Arnstadt o zgodę. Oczywiście wyleciał z pracy. Szybko jednak znalazł kolejną posadę, tym razem w Mühlhausen. W 1707 został tam organistą w kościele św. Błażeja.

Wtedy też, wieku 22 lat postanowił się ustatkować i poślubił swoją dalszą kuzynkę Marię Barbarę.

Weimar

Rok później, to jest w 1708, wrócił do Weimaru na dwór książęcy, tym razem jako organista. W międzyczasie książę Johann Ernest umarł, a jego miejsce zajął jego brat, Wilhelm. U niego Bachowi musiało się dobrze pracować, bo zagrzał tam miejsce na całych 8 lat. Skończyły się piesze wycieczki i wieczne przeprowadzki, a Bach zajął się na poważnie tworzeniem: kompozycji i dzieci.

Sielanka skończyła się w 1716 roku, kiedy Bach i książę się pokłócili. Oczywiście o pieniądze. Kiedy zmarło się kapelmistrzowi książęcej orkiestry, Bach miał chrapkę na jego posadę. Książę jednak przyznał to stanowisko synowi nieboszczyka. Bach złożył wypowiedzenie, za co książę kazał go aresztować. Bach spędził w więzieniu 4 tygodnie. Dopiero po tym czasie książę zaakceptował jego rezygnację.

Köthen

Po wątku kryminalnym nastał w życiu Sebastiana czas spokojniejszej egzystencji. W 1717 wraz z całą rodziną przeprowadził się do miasteczka Köthen. Wreszcie spełniło się jego marzenie i w 32 roku życia dostał wielce wyczekiwaną posadę kapelmistrza u księcia Leopolda von Anhalt-Köthen. Książę, wówczas 21 letni, interesował się muzyką i sam grał na skrzypcach. Kompozytor i książę lubili się do tego stopnia, że Leopold został nawet ojcem chrzestnym jednego z synów Johanna Sebastiana.

Pojedynek

…do którego w sumie nie doszło. W 1717 roku Drezno odwiedził Louis Marchand, francuski wirtuoz klawesynista. Niemcy i Francuzi sprzeczali się oczywiście, który naród ma lepszych muzyków. Dlatego koncertmistrz dworu w Dreźnie zaprosił Bacha do udziału w muzycznym pojedynku z Francuzem. Bach przyjął wyzwanie i przyjechał do Drezna, Marchand jednak stchórzył i uciekł z miasta, oddając pojedynek walkowerem.

W 1720 roku zmarła Maria Barbara. Mimo żałoby Johann Sebastian myślał pragmatycznie: w domu była czwórka dzieci do odchowania. Półtora roku po jej śmierci Bach ożenił się ponownie, z Anną Magdaleną Wilcke (śpiewaczką dworów w Köthen). Małżeństwo z rozsądku okazało się po czasie strzałem w dziesiątkę. Anna Magdalena nie tylko świetnie sprawdziła się w roli matki, ale sama będąc wykształconym muzykiem, wspierała męża w pracy twórczej.

W tym samym czasie co Bach, ożenił się też książę Leopold z19-letnią Friedericą Henriettą. Jednak nie lubiła ona muzyki, a w jeszcze większym stopniu nie lubiła Bacha. Leopold dostał się pod pantofel i dobre kontakty z Bachem zostały rozwiązane. Podobnie jak cała orkiestra dworu w Köthen.

Lipski Kantor

Kiedy dobra passa się skończyła, Johann Sebastian Bach z całą swoją liczną rodziną przeniósł się do Lipska. Było to w 1723 roku (Bach miał 38 lat). Żeby zostać kantorem w kościele św. Tomasza musiał zdać egzamin z łaciny i teologii.

Do obowiązków kantora należało dbanie o oprawę muzyczną liturgii – praktycznie na każdą niedzielę i święto Bach miał komponować nową kantatę. Poza tym nauczał muzyki, łaciny i gramatyki w szkole przy kościele św. Tomasza i prowadził tamtejszy chór.

Utwory komponowane przez Bacha zazwyczaj miały poważną tematykę. Nie wszystkie jednak. W Lipsku powstała żartobliwa i dosyć znana Kantata o kawie BWV 211, dzięki której możemy postrzegać Bacha jako zamiłowanego kawosza. Wypadałoby teraz wytłumaczyć, co to jest to BWV. Nie jest to bynajmniej połączenie BMW i volkswagena tylko numer katalogowy dzieła. Bach Werke Verzeichnis to po prostu katalog dzieł Bacha, opublikowany przez Wolfganga Schmiedera w 1950 roku.

Jak śpiewamy w piosence Stanisława Karaszewskiego:

“Jan Sebastian pracowity tworzył fugi i partity, msze, sonaty i kantaty, oratoria i toccaty. Komponował pasje, fugi i koncerty nie za długie. Jan Sebastian Bach!”

Ostatnie lata i śmierć kompozytora

Już od 1740 roku stopniowo pogarszał się wzrok Bacha. W 1750 oślepł niemalże zupełnie albo z powodu udaru, albo zaawansowanej cukrzycy. Pech chciał, żeby w Lipsku pojawił się objazdowy chirurg okulista, doktor John Taylor. Przeprowadzał on publiczne pokazowe operacje, które w większości przypadków kończyły się tragicznie. Oczywiście Taylor zgarniał honorarium i ulatniał się z miasta, zanim nieszczęsny pacjent odważył się zdjąć bandaże. Po operacji wdała się infekcja, a Bach zmarł kilka miesięcy później.